μονοτονικό

Όπως είναι γνωστό, η ελληνική πολιτεία καθιέρωσε το 1982 στη γραφή της νέας ελληνική γλώσσας το μονοτονικό σύστημα, τη χρήση δηλαδή μόνο της οξείας ως συμβόλου που υποδεικνύει τη συλλαβή που τονίζεται. Η απόφαση αυτή στηρίζεται στην ιστορία της γλώσσα μας και συγχρόνως εξυπηρετεί πρακτικούς σκοπούς. Όπως ξέρουμε, η ποικιλία των τονικών σημείων επινοήθηκε κατά την αλεξανδρινή εποχή για την εξυπηρέτηση ειδικών αναγκών – άσχετων με την υφή της ελληνικής γλώσσας – οι οποίες έχουν εν τω μεταξύ, εκλείψει. Ξέρουμε ακόμα ότι η ποικιλία των τονικών σημείων είναι αποκλειστικά και μόνο γραφική και δεν επηρεάζει καθόλου την προφορά. Είναι τέλος γνωστό, ιδιαίτερα στους εκπαιδευτικούς, ότι η εκμάθηση του σημερινού πολυτονικού συστήματος ήταν δύσκολη και απαιτούσε την καταβολή ιδιαίτερα επίμονων και χρονοβόρων προσπαθειών. Γι’ αυτούς τους λόγους η πολιτεία, λαμβάνοντας υπόψη και τη γλωσσική μας ιστορία και τη σημερινή πραγματικότητα, υιοθέτησε το μ. σύστημα, το οποίο, ενώ δεν αλλοιώνει τη φυσιογνωμία της ελληνικής γλώσσας, αποκαθιστά στη σημερινή ελληνική ένα σύστημα γραφής πιο λογικό, πιο πρακτικό και πιο οικονομικό. Οι αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται το μονοτονικό σύστημα που καθιερώθηκε μπορούν να διατυπωθούν συνοπτικά ως εξής: (α) γίνεται μεγαλύτερη οικονομία στη χρήση τονικών σημαδιών. (β) η γραφική παράσταση του τόνου της λέξης αποβλέπει βασικά στη διευκόλυνση της ανάγνωσης και δεν πρέπει να συσχετίζεται με τον τόνο της φράσης, δηλαδή με τη δυνατότερη προφορά μιας λέξης μέσα στη φράση. Επίσης: 1. Πνεύματα δεν σημειώνονται. Συνέπεια αυτού του κανόνα είναι ότι στις περιπτώσεις που έως τώρα δεν σημειώναμε διαλυτικά γιατί το πνεύμα έδειχνε ότι δεν είχαμε δίψηφο φωνήεν, τώρα τα σημειώνουμε, π.χ. αϊτός (ενώ πριν δε χρειάζονταν διαλυτικά, επειδή το πνεύμα πάνω στο α έδειχνε ότι διαβάζεται χωριστά από το ακόλουθο ι: αϊτός), αϋπνία, οϊμέ κ.ά. (Χωρίς διαλυτικά δεν μπορούν να διαβαστούν σωστά: αιτός, αυπνία κλπ.). Όταν βέβαια ο τόνος της λέξης δείχνει ότι τα δύο φωνήεντα προφέρονται χωριστά, δε σημειώνουμε τα διαλυτικά, π.χ. νεράιδα (αλλά νεραϊδοπαρμένος), πλάι (αλλά πλαϊνός), Μάιος (αλλά Μαΐου), κορόιδεψα (αλλά κοροϊδεύω) κτλ. Στις περιπτώσεις που έχουμε έκθλιψη, αφαίρεση η αποκοπή σημειώνουμε την απόστροφο (η οποία είναι βέβαια άσχετη με τα πνεύματα). Δηλαδή: α) έκθλιψη (όταν χάνεται το τελικό φωνήεν της προηγούμενης λέξης εμπρός από το αρχικό φωνήεν της επόμενης), π.χ. τ’ ουρανού, απ’ όλους. β) αφαίρεση (όταν χάνεται το αρχικό φωνήεν της επόμενης λέξης ύστερα από το τελικό φωνήεν της προηγουμένης), π.χ. μου ‘φερε, που ‘ναι. γ) αποκοπή (όταν χάνεται το τελικό φωνήεν της προηγούμενης λέξης εμπρός από το αρχικό σύμφωνο της επομένης), π.χ. φέρ’ το, απ’ το σπίτι. 2. Ως τονικό σημάδι χρησιμοποιείται η οξεία. Στα κεφαλαία φωνήεντα, όταν τονίζονται, ο τόνος σημειώνεται εμπρός κι επάνω, όπως γινόταν και πριν, π.χ. Άβδηρα, Έβρος, Ήφαιστος, Ίκαρος, Όλυμπος, Ύδρα. 3. Τονικό σημάδι παίρνει κάθε λέξη που έχει δύο ή περισσότερες συλλαβές. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση που η λέξη παρουσιάζεται ως μονοσύλλαβη ύστερα από έκθλιψη η αποκοπή, όχι όμως και όταν έχει χάσει το τονισμένο φωνήεν από αφαίρεση. Δηλαδή: Παίρνουν τονικό σημάδι λέξεις που παρουσιάζονται ως μονοσύλλαβες ύστερα από έκθλιψη, π.χ. λίγ’ απ’ όλα, πάντ’ ανοιχτά, είν’ ανάγκη, ήρθ’ εκείνος, μήτ’ εσύ μήτ’ εγώ κτλ. ή αποκοπή, π.χ. φέρ’ το, κόψ’ τους, άσ’ τον κτλ. Ένας ρηματικός τύπος που έμεινε άτονος από αφαίρεση δεν ανεβάζει το τονικό σημάδι στην προηγούμενη λέξη, π.χ. μου ‘φερε (όχι μού ‘φερε), τα ‘δειξε (όχι τά ‘δειξε), να ‘λεγε, θα ‘θελα, μου ‘πε, που ‘ναι (αλλά θα γράψουμε πού ‘ναι; στις περιπτώσεις που το που τονίζεται). 4. Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν παίρνουν τονικό σημάδι. Θεωρούνται μονοσύλλαβες και μένουν άτονες οι λέξεις που λέγονται με συνίζηση (συνίζηση είναι η προφορά δύο φωνηέντων σε μια συλλαβή), π.χ. μια, για, γεια, πια, πιο, ποιος – ποια –ποιο, γιος, νιος (το) βιος, (να) πιω κ.ά. Προσοχή στη διαφορά: μια (προφέρουμε μια συλλαβή) αλλά μία (προφέρουμε δύο συλλαβές), δυο (μια συλλαβή) αλλά δύο (δύο συλλαβές), ποιον βλέπεις; αλλά το ποιόν του ανθρώπου. Μια μονοσύλλαβη προστακτική, ακόμα κι όταν ακολουθείται από δύο εγκλιτικά, δεν παίρνει τονικό σημάδι, π.χ. πες μου το (όχι πές μου το), δες του τα, βρες τους την κτλ. Εξαιρούνται και παίρνουν τονικό σημάδι: (α) ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή, π.χ. ο Παύλος ή ο Πέτρος, ή η Άννα ή η Μαρία, Ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς. (β) τα ερωτηματικά πού και πώς. Τα πού και πώς παίρνουν τονικό σημάδι είτε βρίσκονται σε ευθεία ερώτηση είτε σε πλάγια. Έτσι σε ευθεία ερώτηση (όταν ακολουθεί ερωτηματικό): πού πήγες; πώς σε λένε; σε πλάγια ερώτηση (δηλαδή σε πρόταση που περιέχει ερώτηση και δεν συνοδεύεται από ερωτηματικό): Δεν μας είπες πού πήγες. Μας είπε πώς τον λένε. Επίσης παίρνουν τονικό σημάδι τα πού και πώς σε περιπτώσεις όπως οι ακόλουθες: πού να σου τα λέω, από πού κι ως πού, πού και πού, αραιά και πού. Τους έστειλες το γράμμα; Πώς! Πώς βαριέμαι! Κοιτάζω πώς και πώς να τα βολέψω. Τα που και πως δεν παίρνουν τονικό σημάδι όταν δεν είναι ερωτηματικά, δηλαδή όταν είναι το που αντωνυμία, π.χ. αυτό που σου είπα, επίρρημα, π.χ. στο σαλόνι που έπαιζε πιάνο η νονά, σύνδεσμος, π.χ. δυο χρόνια είναι που απολύθηκε, φταίω που δεν σ’ άκουσα κτλ. το πως σύνδεσμος, π.χ. μας είπε πως τον λένε Βασίλη. (γ) οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τα), όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές (εγκλιτικές λέγονται οι μονοσύλλαβες λέξεις που προφέρονται πάντοτε στενά με την προηγούμενη λέξη και γι’ αυτό ο τόνος τους χάνεται ή μεταβιβάζεται στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης, π.χ. το βιβλίο μου, το τετράδιό μου), π.χ. ο πατέρας μού είπε (το μου εδώ δεν είναι εγκλιτικό και γι’ αυτό παίρνει τονικό σημάδι· έτσι η φράση σημαίνει : «ο πατέρας είπε σ’ εμένα») ενώ ο πατέρας μου είπε (εδώ το μου είναι εγκλιτικό και γι’ αυτό δεν παίρνει τονικό σημάδι· έτσι η φράση σημαίνει: «ο δικός μου πατέρας είπε»), η δασκάλα μάς τα έδωσε («η δασκάλα τα έδωσε σ’ εμάς») ενώ η δασκάλα μας τα έδωσε (= «η δική μας δασκάλα τα έδωσε»). Αλλά όταν οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του κτλ.) δεν υπάρχει περίπτωση να μπερδευτούν με τα ομόηχά τους εγκλιτικά, δεν παίρνουν τονικό σημάδι, π.χ. γιατί μας τα λες αυτά; τι μας έστειλες; όταν μας τα έστειλες, η δασκάλα που μας έστειλαν, η δασκάλα που θα μας στείλουν, μας έστειλαν μια δασκάλα κτλ. (δ) οι μονοσύλλαβες λέξεις όταν συμπροφέρονται με τους ρηματικούς τύπους μπω, βγω, ‘ρθω, σε όλα τα πρόσωπα και τους αριθμούς, και δέχονται τον τόνο τους, π.χ. θά μπω (προφέρουμε δυνατότερα το θα) ενώ θα μπω (προφέρουμε δυνατότερα το μπω), θά μπεις αλλά θα μπεις κτλ. νά βγω αλλά να βγω, θά ‘ρθω αλλά θα ‘ρθω, θα τού ‘ρθει αλλά θα του ‘ρθει, να τά βρει αλλά να τα βρει κτλ. 5. Ο τόνος του εγκλιτικού ο οποίος ακούγεται στη λήγουσα των προπαροξύτονων λέξεων σημειώνεται, π.χ. ο πρόεδρός μας, χάρισμά σου, άφησέ το, απομάκρυνέ τον, απόδωσέ του το κτλ. Το ίδιο γίνεται στο πρώτο από δύο εγκλιτικά, όταν προηγείται παροξύτονη προστακτική, π.χ. φέρε μάς τους, πάρε τού την κτλ.